Radiohut op de koopvaardijschepen
De VERON heeft een nieuwe voorzitter, OM Dick, PA2DW! Bram gaf tijdens de laatste afdelingsbijeenkomst een aardige introductie. Zo konden we horen dat de voorkeur van Dick uitgaat naar het werken op de zeer korte en ultra korte golven, meteor scatter en moonbounce incluis. Maar zijn loopbaan was hij ooit begonnen als marconist, middengolf en kortegolf dus en ook morse kent voor hem geen geheimen.
Van Dick kwam de opmerking dat de shack er tegenwoordig bij de zendamateur wel even anders uitziet dan de radiohut op de koopvaardijschepen vroeger. “Of niet, Hans?! wel even bij de les blijven…”, aldus Bram in zijn presentatie. Dat zet toch even aan het denken, hoe zat dat met die radiohut vroeger? Een terugblik.
Bijna alle radio-officieren die in de jaren vijftig en zestig hun loopbaan begonnen hebben kennisgemaakt met de radioconsole van RCA, Model 4U of onderdelen daarvan. De 4U consoles werden door nijvere vrouwenhanden (de mannen waren overzee) in de oorlogsjaren in de States vervaardigd voor de tienduizenden Liberty en Victory schepen. Toen deze schepen na de oorlog uit de vaart werden genomen kocht Radio Holland de radio-installaties op om te herplaatsen op nieuwe en oude Nederlandse koopvaardijschepen. Zo kon je op een nieuwbouwschip, bijvoorbeeld de Marnelloyd/PFVT in 1968 nog een 4U in de radiohut vinden, teleurstelling voor de sparks natuurlijk. Maar ja, Radio Holland verhuurde niet alleen de radiospullen aan de reder, maar ook de bediening en onderhoud erbij dus het functioneerde allemaal naar behoren.
De 4U was een uitermate solide installatie. De console bestond uit een 4-delig raamwerk waar aan de bovenkant hijsogen waren gelast. De installatie verliet de fabriek kant en klaar. Met een hijskraan liet men het frame in het schip zakken, de dekplaat die later het plafond vormde, werd er daarna opgelast. Ter bescherming van de sparks en de installatie tegen mitrailleurkogels werd aan de achterkant van het frame tegen de wand een extra dikke stalen plaat gelast. Het geheel woog meer dan 600 kilo, bij de afmetingen hxbxd 190x230x50 cm.
Wat zat er in dat frame? In sectie A was het autoalarm type 8601 gemonteerd, in sectie B de middengolfzender ET-8024, in sectie C de noodzender ET-8025 en in sectie D tenslotte de kortegolfzender ET-8023. De onderzijde van het frame was met deuren afgesloten. Daarachter bevonden zich de hoofd- en noodomvormer, die de hoogspanning en laagspanning voor de zender leverde. Verder had de installatie drie ontvangers: de hoofdontvanger 8506 (een super voor midden en kortegolf), de noodontvanger 8510 (een rechtuitontvanger voor middengolf) en zelfs nog een kristalontvanger type D (voor het geval er geen stroomvoorziening meer was kon er toch nog geluisterd worden op de noodgolf 500 kHz). De hoofdontvanger was niet al te selectief, in de jaren zestig werd er toen vaak een Philips BX925 ontvanger bijgezet. De 8506 bleef dan aan als standby ontvanger voor de 500.
De hele boel was natuurlijk bestemd voor CW only en met deze uitrusting wisten de schepen vanaf iedere plek op onze aardkloot met Scheveningenradio PCH in contact te komen. De HF zender werkte op de maritieme banden tussen de 2 en 22 MHz, de beide 813’s in de PA produceerden een kleine 200 Watt output. De middengolfzender kon werken op een aantal vast ingestelde frequenties tussen de 400 en 512 kHz. De noodzender werkte alleen op de middengolf op een accubatterij en er kwam 40 Watt uit. De antennes waren natuurlijk allemaal draadantennes, die waren gespannen tussen de masten van het schip. Vingerdik gevlochten koperdraad en forse ei-isolatoren. Voor de middengolf was het een T-antenne, voor de kortegolf hing aan deze T-antenne een gescheiden geïsoleerde antenne als vertical. De antennes werden in de haven gestreken, behalve de antenne voor de noodzender die apart was opgehangen boven het brugdek.
Op de Marnelloyd heb ik eens problemen gehad met de bandschakelaar van de HF zender, het keramische deel van een van de schakeldekken was finaal gebroken. Zoiets heb je natuurlijk niet aan boord als reserve, op de middengolf werd via een ander schip aan de baas in Rotterdam om een vervangend onderdeel gevraagd. Dat kwam in Singapore aan boord, echter was er 25 jaar nadat de 4U de fabriek had verlaten geen compleet nieuw exemplaar meer. De vervangende schakelaar moest als een meccanodoos uit elkaar worden gehaald zodat met de onderdeeltjes de originele schakelaar weer opgebouwd kon worden. Nu hadden we aan boord gelukkig veel tijd, je was 24 uur per dag beschikbaar, dus dat lukte allemaal wonderwel. Het contact met PCH ging daarna ook weer zelfstandig in plaats van QSP via andere schepen in de buurt.
In 1970, toen ik in Durban voor de tweede keer aan boord stapte voor een reis van 8 maanden, werd tijdens een ingrijpende renovatie een nieuw radiostation geplaatst. Weer een gebruikte zender, een nog niet zo oude MT400! Maar de ontvanger was nieuw, de bekende Siemens regenboog, dat viel niet tegen. Op de foto zie je het Amerikaanse Victory-schip s.s. Lane Victory KECW. Ook onder Nederlandse vlag hebben vele Victory’s na de oorlog gevaren en deze waren natuurlijk met zo’n 4U uitgerust. De Lane Victory ligt als (varend!) museumschip aan Pier 53 in Los Angeles, na een carrière van 60 jaar (bouwjaar 1945). Daarover misschien later meer. De moderne schepen van vandaag zijn natuurlijk uitgerust met geheel andere apparatuur. Alle zeegaande schepen in de beroepsvaart nemen deel aan het GMDSS, Global Maritime Distress and Safety System. In de radiohut staat daarvoor een verzameling systemen, zowel voor aardse communicatie (MF en HF zenders, NAVTEX en DPT) en via satellieten (INMARSAT). Een scheepsofficier in bezit van een certificaat maritieme communicatie zorgt voor de bediening. Alarmering geschiedt volledig automatisch. Maar soms worden de communicatietaken toch weer neergelegd bij een gespecialiseerde radio-officier. Op de foto de radiohut van het cruiseschip Paloma onderweg van Genua naar Las Palmas, met naast de sparks (van Oekrainse afkomst) een bekend afdelingslid!
73 vanuit de shack (of radiohut?) van Hans, PA0HRM!
Dit is een herdruk van PSE QSL bericht 18 zoals ooit in het blad Twente Beam van VERON afdeling Twente verschenen.
