Een bijzondere ontdekking

Ik ben Pleun Groeneveld, sinds kort PA0CYS; elektrotechnisch installateur, sinds twee jaar in ruste. Ik ben van 1948 en heb dus ‘vrije tijd zat’.

Mijn hobby is niet de heel technische kant (hoewel ik de techniek ook niet schuw), maar meer de mechanische: hoofdzakelijk het verzamelen en restaureren van morseschrijvers en seinsleutels en het op mijn eigen manier nabouwen van Marconi apparatuur, zoals mechanische detectors en ‘multiple tuners’.

Dat duurt al zo’n jaar of tien, maar er zit schot in. Ik snuffel dan ook veel op Marktplaats en andere websites om te zien of er soms elektrisch gereedschap of seinsleutels dan wel morseschrijvers aangeboden worden, het liefst in staat van ontbinding, want dan is er weer werk aan de winkel!

Zo zat ik ook half januari weer wat rond te kijken op Marktplaats, toen ik een aanbieding uit december 2017 vond waarin een verzameling seinsleutels werd aangeboden die er toch een beetje verwaarloosd uitzagen. Maar om nu álles te kopen, nou nee; het huwelijk is mij heilig, en bij een totale aanschaf zou ik hoogstwaarschijnlijk op het punt staan vrijgezel te worden. Maar de foto’s heb ik opgeslagen, zodat ik ze op mijn gemak kon bekijken.

Een van die foto’s wekte mijn hevige interesse. De grondplaat van de afgebeelde sleutel, hoewel incompleet, deed mij vermoeden dat het om een Marconi sleutel zou gaan, maar wel in een vreselijke toestand. Ik heb de gok gewaagd en de vraagprijs, het bescheiden bedrag van € 25 exclusief verzendkosten, overgemaakt aan de verkoper.

Nadat de sleutel gearriveerd en uitgepakt was bleek mijn vermoeden juist te zijn. Maar nu zoeken naar de juiste benaming van de sleutel! Het bleek een gedeelte van een Marconi ‘spark key’ te zijn; incompleet, en de bodemplaat met grof geweld ontdaan van scharnier, schakelhevel en mescontact. Ook ontbrak het Marconi typeplaatje, hoewel de plaatjes met de aansluitbenamingen nog aanwezig waren (afb. 1). Tussen het maakcontact en de strip voor de schakelhevel zaten een paar moeten waar kennelijk iets had gezeten, maar wat? In eerste instantie dacht ik aan iets van een vonkblusser, omdat het een sleutel was zoals die in vonk- of fluitzenders gebruikt werd (zoals op de Titanic). Maar een mailtje van Gert PA3GUF (van de Enigma’s) bracht uitkomst: het was een extra contact.

Enfin, de uitdaging was daar. Ik ben begonnen met het strippen van de restanten en het aanmaken van een vulstuk bij het scharnier van mahoniehout, wat ik gelukkig voldoende in voorraad heb. Om een nette verbinding te verkrijgen tussen het kopse en het langsgedeelte moesten er deuvels komen, maar zo klein had ik die niet. Dikke satépennen brachten uitkomst. Nadat de boel gelijmd en behandeld was kon ik verder met de grondplaat. Deze was echter beschadigd en het politoer was weggevreten, dus heb ik maar heel licht de bovenkant gepolijst en driemaal licht in de politoer op kleur gezet en verder zo gelaten; aan de zijkanten heb ik niets gedaan. Wel heb ik nog een afscherming van de grondplaat gemaakt van mahoniehout. Voor deze werkzaamheden mocht ik de werkplaats
van de plaatselijke aannemer gebruiken, van wie ik tot mijn pensioen de houtbewerkingsmachines in onderhoud had met reparatie en kalibratie. Verder had ik messing nodig om scharnier, schakelhevel en tonnetjes etc. te maken, en ook voor de contactstrip en het mescontact voor de schakelhevel (afb. 2). Messing heb ik gelukkig ruim in voorraad dankzij Erik PE1NOJ.

Voor wie misschien opmerkt dat sommige nagemaakte onderdelen iets afwijken van hun origineel het volgende: het is mijn gewoonte iets zó na te maken dat je kunt zien dat het nagemaakt is. Precies één op één kopiëren zou ik zien als plagiaat, en dat wil ik voorkomen, zelfs bij restauraties. De HBM draaibank en de Proxxon freesbank hebben heel wat uren gemaakt en zijn weer goed van pas gekomen. Ook internet is een uitkomst, want daar vallen heel veel gegevens te halen en zaken te herleiden. Ook bevriende verzamelaars in binnen- en buitenland hebben hun steentje bijgedragen, zoals het Marconimuseum te Oxford. Wel, dat is allemaal gelukt; ook het aanmaken van de contactzuil met de daarbij behorende contacten en aansluittonnetjes.

Enfin, de sleutelonderdelen zijn aangemaakt, de details zal ik de lezer besparen, maar dan komt er een dilemma: zal ik het geheel polijsten en poetsen als nieuw? Na lang wikken en wegen heb ik dat idee laten varen, en gekozen voor het kunstmatig verouderen van de nieuw gemaakte messing delen. Daarvoor moesten chemicaliën worden aangekocht, iets dat bij de plaatselijke apotheker blijkbaar alle alarmbellen deed rinkelen. “Dit mag ik u niet leveren”, vertelde hij mij, “want deze spullen kunnen worden gebruikt om explosieven te maken.” Daarop heb ik mijn heil gezocht in gootsteenontstopper. Gelukkig probeerde ik dat eerst met een proefstukje, want het resultaat was desastreus.

Toen bood de leverancier van politoerbenodigdheden uitkomst, want die had het benodigde spul kant en klaar staan. Eureka! Het resultaat was grandioos: een lagune met azuurblauw water onder tropische omstandigheden, en dat in mijn knutsellocatie. Ofwel: een cakevorm van de Action met een teflonachtige coating, waarin het bruineermiddel werd gegoten waarin de onderdelen een badderbeurt kregen. Daarna gespoeld met water en toen met een grove handdoek met donkerbruine was uitgewreven en op kleur gezet, en het resultaat mag er zijn (afb. 3)!

Minder goed liep het af met de cakevorm: het teflonachtige laagje was met de noorderzon vertrokken en had plaatsgemaakt voor een niet nader te definiëren smurrie. De cakevorm kon dus in de kliko. Een bevriende ijzerwinkelier hier ‘ter dorpe’ heeft voor mij het ‘Marconi’-plaatje gegraveerd omdat mijn eigen graveermachine nog moet worden omgebouwd van balpen- naar vlakgraveren. Hij heeft klassewerk geleverd.

De sleutel is inmiddels in elkaar gezet. Is het hebben van de zaak nu het einde van het vermaak? Nee hoor; ik wil mijn ervaring niet onthouden aan geïnteresseerden en verzamelaars, vandaar dit stukje. De sleutel is gered van een roemloos einde, en heeft nu een ereplaats tussen mijn andere sleutels en schrijvers. Het is een van de mooiere exemplaren in mijn verzameling (afb. 4).

Nu is er, buiten de gangbare huishoudelijke werkzaamheden en ‘assists’ bij de kinderen en anderen om, weer tijd om de draad weer op te pakken en het Marconi-verhaal verder af te maken. Want het is uiteindelijk de bedoeling om met de ‘Maggie’ mechanische/magnetische detector en de multiple tuner een kleine radioruimte te maken zoals vroeger gebruikelijk. De meters uit die tijd zijn al aanwezig en werkend na restauratie. Het maken van nieuwe glazen en het verder nog zoeken naar matglazen beschermkapjes in de vorm van een schelp voor de verlichting zal nog wel een toer worden, dus vervelen doe ik mij niet.

Pleun Groeneveld, PA0CYS
Capelle aan den IJssel